کد مطلب:20814 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:3

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

با توجه به آية إِنَّ النَّفْسَ لاَ ?َمَّارَةُ بِالسُّوَّء چرا نفس به بديها فرمان ميدهد؟ و در كارهايمان از كجا تشخيص دهيم كه عقل امر ميكند يا نفس؟

انسان يك نَفْس بيشتر ندارد. اين نفس واحد صفات، حالات و مراتب گوناگوني دارد. هنگامي كه نفس به عالَم بالا و خداوند توجه پيدا كند، به آن نفس مطمئنّه گفته ميشود، و هنگامي كه به شهوت و غضب ميل پيدا كند، به آن نفس امّاره به سوء گفته ميشود.(ر.ك: تفسير كبير، فخر رازي، ج 18، ص 157.)

هنگامي كه نفس آدمي به شهوت و غضب ميل پيدا كند، به بدي فرمان ميدهد و جسم ـ كه ابزار نفس و فرمانبر اوست ـ طبق فرمان نفس عمل ميكند. نفس به خاطر خو گرفتن به امور مادّي و تهذيب نشدن به بديها فرمان ميدهد.

حضرت اميرالمؤمنين عليميفرمايد: نفس امّاره پيوسته خواستههاي خويش را با چاپلوسي منافقانه از شما ميخواهد و در لباس دوست خود را نشان ميدهد، آنگاه كه به مراد خود رسيد و بر شما مسلط شد، آمرانه بر شما حكومت ميكند و سرانجام شما را به جاهاي بد ميكشاند.(ر.ك: غرر الحكم، آمدي، ص 234، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، قم.)

عقل انسان به خوبيها امر ميكند و نفس امّاره به بديها فرمان ميدهد. يكي از راههاي تشخيص اين كه آنچه از درون به ما امر ميشود، دستور عقل است يا نفس امّاره، رجوع به شرع (قرآن و سنّت) است. اگر آنچه از درون به ما دستور داده ميشود، با آنچه خداوند متعال و معصومين: به آن امر كردهاند، مطابق بود، ميفهميم اين امر دروني، دستور عقل است، و اگر مطابق نبود، ميفهميم كه اين فرمان دروني، دستور نفس امّاره است.

راه ديگر براي تمييز امر عقل از امر نفس امّاره، رسيدن به مقام فرقان در پرتو تقوا است.

خداوند ميفرمايد: يَـََّأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوَّاْ إِن تَتَّقُواْ اللَّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّ ?‹َاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ;(انفال،29) اي كساني كه ايمان آوردهايد، اگر از خدا پروا داريد، براي شما ]نيروي[ تشخيص ]حق از باطل[ قرار ميدهد، و گناهانتان را از شما ميزدايد، و شما را ميآمرزد، و خداي داراي بخشش بزرگ است.

نيروي عقل انسان به مقدار كافي براي درك حقايق آماده است، ولي پردههايي از حرص، طمع، شهوت، خودبيني، حسد و عشقهاي افراطي به مال، زن، فرزند و جاه و مقام هم چون دود سياهي در برابر ديدة عقل آشكار ميگردد و يا مانند غبار غليظي فضاي اطراف را ميپوشاند و پيداست كه در چنين محيط تاريكي انسان نميتواند چهرة حق و باطل را از يك ديگر تشخيص دهد، امّا اگر با آب تقوا اين غبار زدوده شود و اين دود سياه و تاريك از ميان برود، ديدن چهرة حق آسان است.(ر.ك: تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 9، ص 56، دفتر انتشارات اسلامي / تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 7، ص 140ـ144، دارالكتب الاسلامية.)